Η Γαλλία και η μοναδική της προσέγγιση στη λαϊκότητα, ή αλλιώς “laïcité”, έχει βρεθεί στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος με την απαγόρευση των χιτζάμπ στους Γάλλους αθλητές στους επερχόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού. Η Γαλλία προσεγγίζει το θέμα της θρησκείας στη δημόσια ζωή και την ολοκλήρωση του κυρίως μεταναστευτικού πληθυσμού της με μουσουλμάνική καταγωγή, που αποτελεί τον μεγαλύτερο στη Δυτική Ευρώπη.
Η αντιπαράθεση αγγίζει τον πυρήνα του τρόπου με τον οποίο η Γαλλία προσεγγίζει όχι μόνο τη θέση της θρησκείας στη δημόσια ζωή, αλλά και την ολοκλήρωση του κυρίως μεταναστευτικού πληθυσμού της, που απαρτίζεται κυρίως από μουσουλμάνους. Ίσως το πιο αμφισβητούμενο έδαφος είναι τα δημόσια σχολεία, όπου απαγορεύονται ορατά σημάδια πίστης στο πλαίσιο πολιτικών που αποσκοπούν στην ενίσχυση της εθνικής ενότητας. Αυτό περιλαμβάνει τα κεφαλοσκούφια που θέλουν να φορούν ορισμένες μουσουλμάνες γυναίκες για ευλάβεια και σεμνότητα, ενώ άλλοι τα αντιμετωπίζουν ως σύμβολο καταπίεσης.
Η Majda Ould Ibbat, που σκεφτόταν να εγκαταλείψει τη Μασσαλία, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Γαλλίας, ανακάλυψε ένα ιδιωτικό μουσουλμανικό σχολείο, το Ibn Khaldoun, όπου τα παιδιά της μπορούσαν να ζουν ελεύθερα την πίστη τους και να ανθίζουν ακαδημαϊκά. “Ήθελαν να έχουν μια εξαιρετική εκπαίδευση, με τις αρχές και τις αξίες μας”, πρόσθεσε η Ould Ibbat, που άρχισε να φοράει κεφαλοσκούφι πρόσφατα, ενώ η έφηβη κόρη της, η Minane, δεν ένιωσε έτοιμη να το κάνει.
Για τη Minane, όπως και για πολλούς γαλλομουσουλμάνους νέους, η πλοήγηση στον γαλλικό πολιτισμό και στη θρησκευτική της ταυτότητα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Η 19χρονη φοιτήτρια νοσηλευτικής έχει ακούσει ανθρώπους να λένε ακόμα και στους δρόμους της πολυπολιτισμικής Μασσαλίας ότι δεν υπάρχει χώρος για τους μουσουλμάνους. “Αναρωτιέμαι αν το Ισλάμ γίνεται αποδεκτό στη Γαλλία”, είπε.
Η Minane ζει επίσης με το συλλογικό τραύμα που έχει σημαδεύσει μεγάλο μέρος της Γαλλίας μετά από ισλαμιστικές επιθέσεις, οι οποίες έχουν στοχοποιήσει σχολεία και θεωρούνται από πολλούς ως απόδειξη ότι η laïcité πρέπει να εφαρμόζεται αυστηρά για να αποτρέψει τη ριζοσπαστικοποίηση. Η Minane θυμάται ζωηρά το να τηρήσει ενός λεπτού σιγή στο Ibn Khaldoun προς τιμήν του Samuel Paty, ενός δημόσιου σχολικού δασκάλου που κεφαλοκόπηκε από ισλαμιστή ριζοσπαστισμό το 2020. Ένα μνημείο στον Paty ως υπερασπιστή των αξιών της Γαλλίας κρέμεται στην είσοδο του Υπουργείου Παιδείας στο Παρίσι.
Για τους αξιωματούχους του υπουργείου και τους περισσότερους εκπαιδευτικούς, η λαϊκότητα είναι ουσιώδης. Υποστηρίζουν ότι προωθεί ένα αίσθημα ανήκειας σε μια ενωμένη γαλλική ταυτότητα και εμποδίζει όσους είναι λιγότερο ή μη θρησκευόμενοι να αισθάνονται υποχρεωμένοι. Για πολλούς γαλλόφωνους μουσουλμάνους, ωστόσο, η λαϊκότητα ασκεί ακριβώς αυτού του είδους διακριτική πίεση σε ήδη μειονεκτούντες μειονότητες.
Στη μέση της έντασης, υπάρχει ευρεία συμφωνία ότι η πόλωση εκτοξεύεται, καθώς οι καταστολές και οι προκλήσεις αυξάνονται. “Οι νόμοι για τη λαϊκότη προστατεύουν και επιτρέπουν τη συνύπαρξη – η οποία γίνεται λιγότερο και λιγότερο εύκολη”, δήλωσε η Isabelle Tretola, διευθύντρια του δημοσίου δημοτικού σχολείου απέναντι από το Ibn Khaldoun.
Η λαϊκότη είναι μια θεμελιώδης αξία στο σύνταγμα της Γαλλίας. Το κράτος αναθέτει ρητά στα δημόσια σχολεία το καθήκον να εμφυσήσουν αυτές τις αξίες στα παιδιά, ενώ επιτρέπει στα ιδιωτικά σχολεία να προσφέρουν θρησκευτική διδασκαλία εφόσον διδάσκουν επίσης το γενικό πρόγραμμα σπουδών που καθορίζει η κυβέρνηση.
Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση της προβολής μιας συγκεκριμένης πίστης είναι αναγκαία για να αποφευχθούν οι απειλές κατά της δημοκρατίας. Η κυβέρνηση έχει καταστήσει προτεραιότητα τον αγώνα ενάντια στον ριζοσπαστισμό και η λαϊκότη θεωρείται ως ένας φραγμός ενάντια στον φόβο από την αύξηση της θρησκευτικής επιρροής στην καθημερινή ζωή, μέχρι και στην παραλία.
“Σε ένα δημόσιο σχολείο, το σχολείο για όλους, κάποιος συμπεριφέρεται σαν όλους τους άλλους και δεν πρέπει να κάνει επίδειξη”, δήλωσε ο Alain Seksig, γενικός γραμματέας του συμβουλίου λαϊκότητας του Υπουργείου Παιδείας.
Για πολλούς δασκάλους και διευθυντές, η ύπαρξη αυστηρών κανόνων της κυβέρνησης βοηθά στην αντιμετώπιση πολλαπλασιαζόμενων προκλήσεων. Περίπου 40% των εκπαιδευτικών αναφέρουν ότι αυτοπεριορίζονται σε θέματα από την εξέλιξη μέχρι τη σεξουαλική υγεία μετά τις επιθέσεις στον Paty και σε άλλον δάσκαλο, τον Dominique Bernard, που δολοφονήθηκε το περασμένο φθινόπωρο από ύποπτο ισλαμιστή εξτρεμιστή, δήλωσε ο Didier Georges του SNPDEN-UNSA, ένωση που εκπροσωπεί περισσότερο από το μισό των διευθυντών της Γαλλίας.
Όπως και εκείνος, ο Laurent Le Drezen, διευθυντής και ηγέτης μιας άλλης συνδικαλιστικής ένωσης εκπαιδευτικών, της SGEN-CFDT, βλέπει την επιζήμια επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην αύξηση τω